| In dit nummer: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ons Bulletin zal vanaf nu regelmatig aandacht schenken aan de voornoemde
historie van de bedrijfsbrandweerkorpsen. Het is natuurlijk voor
meerderen interessant om hier wat over te lezen en een indruk te krijgen
over het functioneren van onze vroegere brandweercollega’s bij de
bedrijven. Het kan natuurlijk alleen maar bij kleine stukjes en beetjes
aangezien actuele activiteiten van heden ten dagen ook doorgaan.
Voorlopig zal het Bulletin zich concentreren op de bedrijfsbrandweer van
de HEEMAF. De naam is een
afkorting van ”Hengelose Elektrische En
Mechanische Apparatenfabriek”. In 1884 werd door de heer R.W.H.
Hofstede-Crul een Elektro-technischbureau opgericht in Borne. Begonnen
werd met de
|
|
|
 |
Wij
kennen het allemaal uit onze jonge jaren: het fenomeen ”spreekbeurt”. Nu
lagen de zaken in dit geval natuurlijk wel iets anders. De kinderen van
de basisschool de Timp aan de Johan Buziaustraat kregen van de
onderwijzeressen voorlichting over de brandweer. Daarvoor ligt er in de
kazerne altijd een compleet pakket klaar met attributen van de
brandweer, waaronder een brandweerhelm, uitrukoveral, straalpijp met een
stukje blusslang en een persluchtmasker. De juffen wilden echter meer om
het allemaal zo realistisch mogelijk te maken. Zij wilden n.l. een
complete bluswagen er bij hebben. Dit gaf natuurlijk
voor de Brandweerdienst problemen omdat zij niet voor dit soort
doeleinden een complete blusvoertuig aan de uitrukdienst kunnen
ontrekken. Daarom werd onze stichting HBH ingeschakeld. De oldtimer Ford
Thames 800 werd door ons van stal gehaald. 
Westerhof naar de Timp en melden zich op de speelplaats met sirene en
zwaailicht. Dit zette al meteen de sfeer neer, zodat alle klassen voor
de ramen stonden met hun neuzen tegen het glas om maar niets te missen.
Nu kwamen om de beurt een klas naar buiten en stelden zich op rondom
onze bluswagen. Het basismateriaal van de Brandweerdienst was reeds
uitgestald voor
de brandweerwagen en uiteraard werden alle luiken van de oldtimer
geopend en kwam nog veel meer interessant materiaal in
zicht. Eerst werd
door Freddy en Hijmen duidelijk gemaakt dat deze oldtime voorzien was
van historisch
blusmateriaal en de huidige brandweerwagens veel moderner
en uitgebreider waren uitgerust. Echter het te tonen materiaal was qua
opzet hetzelfde. De hele inhoud van de Ford Thames werd te voorschijn
gehaald en gedemonstreerd. De uitrukoverall werd aangetrokken, het
persluchtmasker opgezet en de helmen uitgeprobeerd. Ook werd
gedemonstreerd hoe een straalpijp werkt en waar
hij voor diende. Zelfs
een complete aanvalslang werd uitgegooid en opgerold en ondanks de wat
hogere leeftijd
van onze twee
medewerkers, lukte dat nog buitengewoon
goed! (waarvan acte !!). Hierna werd nog een demonstratie gegeven met
een zuigslang met drijver en zuigkorf bij de naastgelegen vijver. Als
uitleg van de zuigkorf werd gesteld dat deze nodig was om het vuil tegen
te houden dat kinderen in de vijver gooiden. Het
bleek echter een
voorbeeldige school te zijn: dat deden zij n.l. nooit… Vervolgens kwam
nog een demonstratie met het lichtaggregaat. Hierna was de volgende klas
aan de beurt en begon de voorlichting van voren af aan. Ter afsluiting
verzamelden alle deelnemertjes zich in de gymnastiekzaal, waar de
kinderen vragen konden stellen.
Het
is al weer meerdere jaren geleden dat alle grote bedrijven in Hengelo
een eigen bedrijfsbrandweer hadden. Door de loop der jaren zijn de
korpsen en dus de bedrijfsbrandweer geleidelijk aan opgeheven. Dit lag
vaak ten grondslag aan financiële redenen. De taken werden geleidelijk
aan neergelegd bij de gemeentelijke brandweer aangezien zij de snelle
technische ontwikkelingen van de brandbestrijding en hulpverlening beter
op de voet konden volgen. De hoge kosten van specifieke opleidingen en
speciaal bestrijdingsmateriaal gaf voor menig directie van de
bedrijven met hun eigen brandweerkorpsen de doorslag tot deze vaak
moeilijke beslissing te komen. In de overgangsperiode werd intensief
samengewerkt tussen de gemeentelijke brandweer- en bedrijfsbrandweer-
korpsen, zodat het gemeentelijk korps zich kon oriënteren op de
specifieke risico’s, welke een
blussing op het fabrieksterrein met zich
mee kon brengen. Inmiddels is het allemaal historie geworden en vervagen
de herinneringen aan deze korpsen met hun brandweerlieden, organisaties,
inzetten en belevenissen. Zo geleidelijk aan had onze stichting al een
redelijke verzameling van historisch materiaal van de diverse
bedrijfsbrandweerkorpsen. Onze historicus Jan Stubbe nam het initiatief
om dit materiaal op een rijtje te zetten en vooral om het uit te
breiden. Hij is hier nu drie jaar mee bezig en heeft tot op heden goede
resultaten hierin geboekt. Vele uren heeft hij door moeten brengen in de
archieven van het industriemuseum het HEIM, het gemeentelijk archief van
Hengelo, het Provinciale archief in Zwolle, de archieven van de
betreffende bedrijven en ons eigen archief van stichting Historie
Brandweer Hengelo. Ook werden de nodige oud-medewerkers benaderd.
Inmiddels liggen de eerste resultaten op tafel. Eind vorig jaar kon een
lijvig boek over de historie van
HEEMAF met een keur aan documenten en
verslagen worden afgerond. Het bestrijkt de periode van 1920 tot 1994.
Het is in twee delen samengevat en beslaat 570 pagina’s. Vele foto’s
zijn er in opgenomen en het geheel vormt derhalve een goed overzicht van
de historie. 
even duren voordat het zover is dat het
definitief kan worden samengesteld. 
fabricage van elektrische apparaten. Dit breidde zich snel
uit, zodat in 1900 het bedrijf werd overgeplaatst naar een gehuurde
fabriek in Hengelo, waarna in 1907 een eigen onderkomen gerealiseerd
werd aan de Bornsestraat met een totale
oppervlakte van 1100 m˛. In 1908
wordt de naam van de firma omgezet in HEEMAF. Inmiddels had de heer F.
Hazemeyer het bedrijf verlaten en was voor zich zelf begonnen onder de
naam HAZEMEYER in een pand aan de Marskant tegenover de Willemschool. Al
snel groeide de HEEMAF uit tot een groot bedrijf en werd op 1 juni 1919
het vergrootte gebouwencomplex in gebruik genomen: 18700 m˛. In 1920
werd dit al weer opgevoerd naar 23200 m˛ met een bezetting van 1540
medewerkers. De enorme uitbreiding t.a.v. personeel en gebouwen had
natuurlijk ook gevolgen voor de veiligheid in de fabriek en kantoren. Op
1
september werd derhalve door de directie besloten een definitieve
bedrijfsbrandweer in te stellen. Deze werd gevormd door 11 werknemers.
Het aanwezige brandweermateriaal was ontoereikend. Dit probleem werd de
directie voorgelegd, waarna toestemming werd verleend de nodige
verbeteringen aan te brengen. Derhalve werd op 16 september 1920 tijdens
een bezoek aan de brandweertentoonstelling in Arnhem een motorspuit
aangeschaft met de nodige slangen, handbijlen en kaarslantaarns.
Verspreid over het fabrieksterrein werden 14 brandkranen aangebracht,
waarbij een genummerd kastje werd geplaatst met daarin de nodige
blusslangen, 1 handbijl, 1
kaarslantaarn met 2 kaarsen en 1doosje
lucifers. Bij het ketelhuis werd een drooginrichting gemaakt voor het
reinigen en drogen van
de blusslangen. Een complete alarminrichting met
lichtplateau in de telefooncentrale vermeldde de namen van de
afdelingen. Een alarmknop bij iedere klok in de fabrieksafdelingen stond
in verbinding met de alarmcentrale en activeerde bij alarm de
fabriekssirene, die dan 5x 20 korte stoten gaf. Op het eerder vernoemde
lichtplateau verscheen dan de naam van de afdeling waaruit het alarm
gegeven was. De brandweerlieden namen dan contact op met de
telefooncentrale om te horen waar de brand was. Bovenstaande
beschrijving geeft een korte impressie van de eerste jaren van de HEEMAF
en haar brandweerkorps. Een kleine anekdote is het feit dat de
aangeschafte
motorspuit op verzoek van de gemeentelijke brandweer op 1
en 2 augustus 1921 werd ingezet bij de grote brand van het Beursgebouw
aan de Beursstraat. Het gemeentelijke korps kon alleen maar beschikken
over hefboombrandspuiten. Deze grote brand was voor het gemeentebestuur
van Hengelo de aanleiding om ook beter blusmateriaal aan te schaffen.
Een volgende keer zullen wij ons weer verder verdiepen in de
geschiedenis van de Hengelose bedrijfsbrandweerkorpsen, welke door onze
historicus Jan Stubbe momenteel minutieus wordt uitgeplozen.